O demografii cz. 20

Abstrahując od wpływów klimatycznych, sądzę, że daleko większy wpływ, niż rasa, na ruch naturalny ludnościowy ma stopień kultury i poziom dobrobytu. Gdybyśmy zestawili kraje o wysokiej normie analfabetyzmu z krajami o wysokiej śmiertelności, lista byłaby prawie analogiczna.

Zmniejszenie rozrodczości zarysowało się w Normandii już w zaraniu XIX wieku i później zaczęło się z wolna rozszerzać na inne dzielnice Francji, zwłaszcza na dolinę Garonny. Na tej kwestii zatrzymam się w części specjalnej mej pracy szczegółowo. W początkach drugiej połowy XIX stulecia to samo zjawisko daje się zaobserwować w Skandynawii, ku końcowi zaś tegoż XIX w. w Wielkiej Brytanii i w Europie Centralnej. Pomiędzy 1860 – 1870 r. zmniejszenie rozrodczości można zanotować już poza Europą, mianowicie w stanie Massachusets w Stanach Zjednoczonych Ameryki, w latach siedemdziesiątych – w Australii, w osiemdziesiątych – w Nowej Zelandii, rozumie się, w stosunku do ludności białej, gdyż kolorowa tam wymierała i przedtem i potem. Do początków wojny wszystkie prawie kraje Europy przejawiły te same tendencje. Podczas wojny w ciągu 1915 – 1919 rozrodczość spadła o połowę w krajach, uczestniczących w wojnie. W ciągu dwu następnych lat po wojnie rozrodczość, by zapełnić pustkę stworzoną, wzrasta, lecz później znowu spada i nawet dość szybko.